Patiënteneducatie betekent grof geschetst dat je patiënten leert om hun behandeling goed op te volgen: van correct medicatie innemen of een dieet volgen tot een wonde verzorgen of insuline spuiten. Nieuw is dat uiteraard niet, maar patiënteneducatie wordt wel steeds belangrijker. Niet onlogisch: ziekenhuisopnames worden almaar korter en heel wat ziekten, zoals kanker en hartkwalen, zijn beter behandelbaar. Daardoor moeten patiënten steeds vaker en langer hun eigen zorg opnemen, buiten de veilige omkadering van een ziekenhuis. 'De patiënt moet die verantwoordelijkheid echter aankunnen', zegt Nancy Van Genechten van patiëntenzorg. 'In dat verband hoor je soms de term empowerment: dat betekent de patiënt de nodige vaardigheden, kennis en ziekte-inzicht aanreiken zodat hij ten volle de verantwoordelijkheid voor zijn behandeling kan opnemen.'
In het UZA wordt patiënteneducatie op diverse manieren ingevuld. Van Genechten: 'Steeds vaker wordt een verpleegkundige of zorgverlener ingeschakeld die patiënten met een specifieke ziekte begeleidt: denk maar aan de diabeteseducatoren, de trajectbegeleiders op de dienst oncologie, de ventilatiedeskundige voor beademingspatiënten, de verpleegkundigen van de hartfalenkliniek ... ' Ook verpleegkundige Vera Kovacic is al 27 jaar bezig met patiënteneducatie: zij begeleidt patiënten die buikdialyse krijgen, een vorm van nierdialyse waarbij het bloed wordt gefilterd via het buikvlies. 'In eerste instantie help ik patiënten een overwogen keuze te maken tussen buikdialyse en 'gewone' hemodialyse, onder meer aan de hand van beeldmateriaal. Wie voor buikdialyse kiest, krijgt vervolgens een opleiding van vier dagen. Op de laatste dag ga ik of een van mijn collega's op huisbezoek om hen op weg te zetten. Patiënten moeten het helemaal zelf kunnen, liefst zonder de hulp van familie.'
Dagboek
Geschreven informatie, van brochures tot info op de UZA-website, zijn een onmisbare hulp. 'De diensten vragen vandaag vaker naar brochures', zegt UZA-communicatiemedewerker Kris Thieren. 'Als patiënten steeds dezelfde vragen hebben over een behandeling of onderzoek, is een brochure nuttig. Alle informatie is ook beschikbaar op de website, maar we merken dat nog veel patiënten graag iets op papier hebben. Wellicht zullen we in de toekomst ook meer met informatieve filmpjes op de website werken. Die bestaan nu al voor algemene thema's zoals een ziekenhuisopname en de factuur.'
Ook een dagboek kan handig zijn. 'Op de dienst intensieve neonatologie bekijken we of de verpleegkundige een dagboek zou kunnen bijhouden om de ouders beter te informeren over de toestand van hun kind. Omgekeerd kan een patiëntendagboek een goed uitgangspunt zijn voor patiënteneducatie', aldus Van Genechten.
De kleur van Hoegaarden
Patiënteneducatie is meer dan gewoon een brochure afgeven, beklemtoont Van Genechten. 'Je moet de juiste aanpak vinden. Hoe bied je de informatie aan? Is een patiënt wel in staat om je uitleg te begrijpen? Is er een taalbarrière? Is er familie de je mee kunt inschakelen?' Ook Vera Kovacic weet dat de ene patiënt de andere niet is. 'Mijn oudste patiënt was een 80-plusser. Natuurlijk gaat het leren dan wat trager: de training heeft twee weken geduurd, maar ook die patiënt was er uiteindelijk mee weg. Ik probeer alles bevattelijk uit te leggen. Als ik over "troebele spoelvloeistof" spreek, zie ik sommigen fronsen. Maar "een zak met de kleur van Hoegaarden", dat begrijpt iedereen.'
Ook de ziekte leren aanvaarden of er anders mee leren omgaan, maakt vaak deel uit van de educatie. Vera Kovacic ziet patiënten wel eens door een dip gaan. 'Ik druk hen dan op het hart dat ze weliswaar een zware behandeling moeten ondergaan, maar dat ze er wel normaal mee kunnen leven. Vaak helpt het ook als ze met andere buikdialysepatiënten kunnen praten. Daarom organiseren we regelmatig een uitstap onder patiënten.'
