Diabetespatiënt Roger (73) is een van de honderden UZA-patiënten die momenteel aan een medische studie meewerken. ‘Ik heb al dertig jaar type 2 diabetes mellitus en ik zag de medicatie in die periode fors verbeteren. Ik besef heel goed dat dat komt doordat anderen voor mij nieuwe behandelingen probeerden. Daarom wil ik als patiënt ook mijn steentje bijdragen aan de wetenschap. Toegegeven, het is mooi meegenomen dat ik sneller een nieuw medicijn kan nemen. Zelfs al is de kans een op twee dat ik een placebo zonder werkzame bestanddelen krijg.’
Gewone zorg loopt door
Roger neemt sinds juni 2020 deel aan een studie die het effect van een nieuw medicijn in tabletvorm voor type 2 diabetes onderzoekt. ‘Mijn behandelende arts sprak me over de studie aan tijdens een consultatie. Ik nam dat medicijn vroeger al een tijdje, toen injecteerde ik het dagelijks. Als diabetespatiënt kan ik dat zelf en ik sta gekend als medicatietrouwe patient.
Na een infogesprek over de studie naar een pilversie van het medicijn, was ik meteen overtuigd. Ik heb alle vertrouwen in de mensen van de dienst endocrinologie/diabetologie die me al lang opvolgen. Ik geef hen mijn jawoord heel bewust.’
Tijdens het startgesprek informeert de arts-onderzoeker patiënten die in aanmerking komen voor de studie in begrijpelijke taal over wat het onderzoek precies inhoudt. Wat gaat het onderzoeksteam allemaal doen; waarom; wat hoopt de studie aan te tonen; en wat betekent dat voor jou als patiënt? ‘Ik benadruk altijd dat de uitkomst van een onderzoek onzeker is,’ zegt prof. dr. Eveline Dirinck die aan verschillende studies meewerkt. ‘Uiteraard zetten we een studie op omdat er wetenschappelijke gegevens zijn die een goede uitkomst sterk doen vermoeden. Maar er is nog geen bewijs dat de resultaten worden zoals we verwachten: daarom is de studie net nodig. Bij patiënten die al in behandeling zijn, leg ik ook uit dat de studie hun gewone zorg niet zal verstoren. Dat zou niet verantwoord zijn.’
Ik wil als patiënt ook mijn steentje bijdragen aan de wetenschap.
Na het startoverleg krijgt elke patiënt een infobundel over het onderzoek mee. Meestal gaat het om een lijvige bundel, met informatie die zeer toegankelijk en toch medisch correct is geschreven. Pas nadat hij die heeft doorgenomen, kan de deelnemer zijn ‘informed consent’ of geïnformeerde toestemming geven.
Minutieuze voorbereiding
Arts-onderzoekers moeten voor elk project een uitgebreid studiedossier aan het ethisch comité van het UZA voorleggen. In dat comité zetelen een vertegenwoordiger van een patiëntenorganisatie, verpleegkundigen, een jurist, artsen van binnen en buiten het ziekenhuis en andere academische experten. ‘Klinisch onderzoek is een werk van lange adem’, glimlacht Dirinck. ‘Zelfs met een zeer goede voorbereiding, duurt het meestal meerdere maanden voor een studie is uitgewerkt van idee tot een proces waarin alle stappen zijn goedgekeurd. Al die strikte procedures zorgen ervoor dat alles correct verloopt. Zo is er bijzonder streng toezicht op het vlak van dataopslag en wie toegang tot de gegevens heeft. Dat is uiteraard terecht.’
Door afspraken te combineren, maken we het deelnemers zo makkelijk mogelijk.
Studieverpleegkundigen Rie Braspenning (op de foto) en Martine Van Tilburg organiseren op de dienst endocrinologie/diabetologie alle praktische aspecten van studies. ‘Wij vormen hét aanspreekpunt van deelnemers. Zelfs voor een kleine vraag mogen ze ons altijd bellen. We maken het de deelnemers zo makkelijk mogelijk. Bijvoorbeeld door hen afspraken te laten combineren. Op sommige afdelingen kunnen patiënten ook ’s avonds op controle komen.’
Bijleren over je gezondheid
Net omdat de aanpak zo patiëntgericht is, zien we bij UZA-patiënten een grote bereidwilligheid om aan klinisch onderzoek mee te werken. Braspenning: ‘Wie afhaakt, doet dat vooral omdat hij of zij de bezoeken praktisch onhaalbaar vindt. Soms vragen we om maandelijks naar het ziekenhuis op controle te komen. Dat moet passen met je job. Anderen hebben schrik voor bijwerkingen of hun partner ziet ertegen op. Dat is hun volste recht natuurlijk.’
Ook Roger wordt maandelijks in het UZA verwacht voor onderzoeken binnen de studie. Aangezien hij moeilijk te been is, is dat best een opgave. ‘Als gevolg van mijn diabetes zijn mijn linkervoet en rechterbeen geamputeerd. Ik verplaats mij dus niet zo vlot. Maar ik maak met plezier elke maand twee uur tijd vrij voor de studie. Ik zie mijn deelname als een zeer waardevolle kans. Het voelt goed om de wetenschap vooruit te helpen. En met mijn zwaar medisch dossier vind ik bijkomende bloedcontroles, longfoto’s en geheugentests heel interessant.’
Patiëntgedreven onderzoeksvragen
Niet alleen tijdens de studiefase staat de patiënt centraal. Ook heel wat onderwerpen van klinische studies zijn meer patiëntgedreven. ‘In het diabetesonderzoek bijvoorbeeld lag de focus altijd sterk op medicijnen waardoor patiënten langer leven. Vandaag kijken we breder. We zoeken ook naar strategieën die het levenscomfort van de patiënt verhogen. Denk aan hoe we adequaat screenen om te vermijden dat diabetes patiënten blind maakt’, zegt prof. dr. Eveline Dirinck van de dienst endocrinologie/diabetologie. ‘Verschillende organisaties die klinisch onderzoek financieren, zoals de UZA foundation, Koning Boudewijnstichting en Kom op tegen Kanker, zetten heel bewust op die evolutie in.’
