Waar heb ik mijn sleutel gelegd?’, ‘Hoe heette die acteur ook alweer?’ Iedereen vergeet wel eens dingen. Wanneer moet je je nu zorgen beginnen te maken? ‘Als dagelijkse handelingen moeilijker worden’, zegt dr. Sara Van Mossevelde, senior staflid neurologie. Samen met een team van neurologen en neuropsychologen behandelt ze mensen met geheugenklachten in de geheugenkliniek. Het kan gaan om mensen met problemen als gevolg van covid, een depressie, … Maar meestal gaat het om dementie.
Verzamelnaam
Bij het woord dementie denken veel mensen meteen aan de ziekte van Alzheimer. Dementie is echter een verzamelnaam voor allerlei aandoeningen die problemen geven met je hersenfuncties, waardoor je problemen ervaart om zelfstandig te functioneren in je dagelijkse leven. Sara Van Mossevelde: ‘Je kan problemen hebben met je geheugen, maar ook met je gedrag, je vermogen om te spreken, te rekenen, te denken …’
De bekendste oorzaak van dementie is de ziekte van Alzheimer. Daarbij stapelen onder meer amyloïd-eiwitten zich op tussen de zenuwcellen. Een gebrekkige doorbloeding kan leiden tot vasculaire dementie. Bij frontotemporale dementie gaan in eerste instantie de voorhoofds- en/of slaapkwabben degenereren; bij Lewy-Body-dementie hopen bepaalde eiwitten op in hersencellen. Ook alcoholmisbruik of HIV kunnen leiden tot dementie.
Van desoriëntatie tot gedragsverandering
De verschillende types dementie leveren ook verschillende klachten op. Sara Van Mossevelde: ‘Patiënten met Alzheimer vergeten vaak gebeurtenissen. Of ze vertellen dezelfde dingen, en verdwalen zelfs in een bekende omgeving.
Frontotemporale dementie houdt meestal gedragsveranderingen in. Patiënten worden apathischer, of net heel ongeremd. Ze zeggen dingen die sociaal ongepast zijn, schatten financiële zaken verkeerd in. Er bestaat ook een taalvariant, waarbij patiënten woorden verkeerd uitspreken, fouten maken tegen de grammatica of de betekenis van woorden verliezen. Mensen met Lewy-Body-dementie krijgen dan weer aandachtsproblemen en beginnen soms te hallucineren.’
‘Je kan problemen hebben met je geheugen, maar ook met je gedrag, je vermogen om te spreken, te rekenen, te denken, …’
Input van patiënten en mantelzorgers
Omdat de klachten zo uiteenlopend zijn, ligt een juiste diagnose niet voor de hand. De geheugenkliniek helpt de puzzel te leggen aan de hand van verschillende onderzoeken. Sara Van Mossevelde: ‘Eerst komen de patiënten op raadpleging bij een van onze vier neurologen: professor-emeritus dr. Cras, prof. dr. Bruffaerts, dr. Van den Bossche en ik. We peilen naar de klachten en nemen vaak een korte geheugentest af. We praten ook met de partner of mantelzorger. Patiënten met dementie merken zelf de problemen soms minder goed op. Input van de omgeving is daarom cruciaal.
Op basis van de informatie uit die eerste raadpleging bepalen we of er mogelijk een probleem is. Denken we dat dat het geval is, dan sturen we de patiënten vaak door naar onze neuropsychologen. Die nemen een uitgebreidere geheugentest af. Dat doen we het liefst in de moedertaal van de patiënten. Patiënten uit Marokko die geen Nederlands kennen, kunnen terecht bij Houda, onze collega die Arabisch spreekt.’
Daarnaast verwijzen we hen om beeldvormend onderzoek van de hersenen te laten uitvoeren. ‘Een MRI van de hersenen kan andere oorzaken, zoals een tumor, uitsluiten. Op zo’n scan zien we ook of er vasculaire schade is, of een abnormale inkrimping van bepaalde hersengebieden.’
Ongeneeslijk
Geven deze eerste testen geen uitsluitsel, dan laat het team bijkomend onderzoek uitvoeren. ‘Via een EEG, een soort hersenfilmpje, merken we bijvoorbeeld vertraging van de hersenactiviteit op. Een ruggenprik toont eventuele Alzheimer-eiwitten in de hersenen aan. Ook een FDG-PET of ‘suikerscan’ van de hersenen kan aangewezen zijn. Die toont aan welke gebieden minder actief zijn. Stap voor stap komen we zo tot de juiste diagnose.’
Nadat de diagnose is gesteld, worden de patiënten verder begeleid. ‘De meeste ziektes die tot dementie leiden, zijn helaas nog altijd ongeneeslijk. Wel kunnen we sommige symptomen (tijdelijk) verlichten met medicatie, zoals de geheugenproblemen bij een ziekte van Alzheimer. Ook belangrijk: we helpen patiënten en hun mantelzorgers beter om te gaan met de klachten.’
Dementie voorspellen
Als dementie niet te genezen is, kan je het dan wel voorkomen? ‘Een recent rapport toonde aan dat bijna de helft van de gevallen van dementie te vermijden valt door onder meer een gezonde actieve levensstijl met aandacht voor cardiovasculaire risicofactoren. Daarnaast is het aangewezen niet te roken en alcohol te beperken, maar ook gehoor- en zichtverlies te laten behandelen.’
Onderzoekers bestuderen momenteel ook of je de ziekte kan voorspellen, zodat medicatie kan starten nog voor de symptomen verschijnen. ‘Prof. Bruffaerts en haar team onderzoeken onder meer hoe je bepaalde neurodegeneratieve hersenziektes zoals ziekte van Alzheimer en frontotemporale dementie in een vroeg stadium herkent, en samen met prof. Loos voer ik onderzoek naar een zeldzamere vorm van dementie, cerebrale amyloid angiopathie, waarbij de amyloïde-eiwitten niet neerslaan in de hersencellen, maar in de bloedvatwand.’
‘Een recent rapport toonde aan dat bijna de helft van de gevallen van dementie te vermijden valt door onder meer een gezonde actieve levensstijl.’
Erfelijke factor
In zeldzame gevallen is dementie erfelijk. ‘Er zijn drie genen gekend die, wanneer ze bepaalde fouten vertonen, kunnen leiden tot een ziekte van Alzheimer. Ook voor frontotemporale dementie zijn er genetische oorzaken gekend. Eén à twee keer per maand houden we raadpleging samen met de medisch geneticus in het centrum voor medische genetica van het UZA. Familieleden van mensen met een gekende erfelijke vorm van dementie kunnen op consultatie komen en zich eventueel laten testen op de fout die in de familie voorkomt om te vermijden dat ze het doorgeven aan hun kinderen.’
Is er voor toekomstige generaties meer hoop? ‘Onderzoek naar Alzheimer zit in de lift. We keken uit naar een veelbelovend medicijn, maar dat is onlangs helaas afgekeurd door het Europees Geneesmiddelenbureau. Ik hoop wel dat we binnen vijf à tien jaar een nieuw medicijn hebben dat een stuk effectiever zal zijn dan de huidige medicatie.’
