Je hoort soms dat de eerste duizend dagen van een baby, grofweg van de bevruchting tot twee jaar na de geboorte, uiterst belangrijk zijn voor de latere gezondheid van het kind. Dat idee klopt, maar dan met de correctie dat die periode al voor de bevruchting begint. Vanuit dat inzicht biedt het UZA sinds 2021 een preconceptiespreekuur aan. ‘We zijn daarmee een van de eerste ziekenhuizen in België. In landen als Nederland is het concept al beter ingeburgerd’, legt vroedkundige Yara Elslander uit. ‘Koppels die aan kinderen denken, maken het best drie tot zes maanden voor ze met anticonceptie stoppen een afspraak bij ons. Een vroedkundige of een gynaecoloog geeft dan persoonlijk advies om hun kansen op een gezonde toekomstige zwangerschap te verhogen.’
Waarom is een preconceptiespreekuur nodig? Maken we zwanger worden niet te complex?
Dr. Lisbeth Jochems: ‘In het ideale geval is een zwangerschap een natuurlijk proces dat vanzelf gaat. In de praktijk botsen we vaak op problemen, die bovendien lastiger worden als je ze pas later kan aanpakken. Kom je op consult als je al een paar weken over tijd bent, dan heb je vaak een aantal kansen laten liggen om je optimaal voor te bereiden. Op acht weken na je laatste menstruatie zijn de ei- en zaadcel al zes weken samengesmolten. Dan ontdek je liever vroeger dat pakweg je hoge bloedsuikerspiegel door diabetes beter opgevolgd zou moeten worden. Of dan had je je misschien al vroeger willen laten helpen voor factoren als overgewicht, roken, alcohol- of medicatiegebruik. Een kinderwens is trouwens een krachtige motivator om dat soort uitdagingen aan te pakken.’
Hoe verloopt een consultatie en wat is de rol van UZA@home?
Yara Elslander: ‘Sinds enkele maanden krijgen geïnteresseerde patiënten via het patiëntenportaal UZA@home een uitnodiging om een vragenlijst in te vullen. Afhankelijk van de antwoorden, plannen we ofwel een videoconsult in bij mij als vroedvrouw, of een fysieke medische consultatie bij Lisbeth als gynaecoloog. De vragenlijst focust op levensstijl en bevraagt ook je medische voorgeschiedenis en of er erfelijke ziekten voorkomen in de familie. We doen ook altijd een bloed- en urineonderzoek. Op basis daarvan geven we advies over infectieziekten, voeding en beweging. Waar nodig plannen we bijkomende consultaties, al dan niet in overleg met de hartkliniek, de huisarts, de oncoloog, de psychiater enzovoort. Achteraf ontvangt de huisarts een samenvatting en bezorgen we – binnenkort ook via UZA@home – een brief op maat van de patiënt.’
‘Een vroedkundige of een gynaecoloog geeft persoonlijk advies om de kansen op een gezonde toekomstige zwangerschap te verhogen.’
Blijkt de meerwaarde van een preconceptietraject ook al uit data?
Prof. dr. Yves Jacquemyn: ‘Over onze eigen patiënten hebben we nog onvoldoende cijfers. We merken wel dat een preconceptietraject hen geruster maakt. In Rotterdam hebben prof. dr. Eric Steegers en zijn team van het Erasmus MC verschillende methodes van preconceptieadvies bestudeerd. Zij ontdekten dat koppels die beter op hun zwangerschap werden voorbereid, een significant lagere kans hebben op vroeggeboorte, een te laag geboortegewicht en kindersterfte. Je ziet dat effect zowel bij een raadpleging als bij het informeren via een website of app. Een kanttekening hierbij is dat de meerderheid van de zwangerschappen nog altijd onbewust ontstaat. Veel baby’s zijn met andere woorden wel gewenst, maar niet gepland. Preconceptieadvies kan dus nooit alle toekomstige ouders helpen, maar hoe meer mensen we bereiken, hoe beter.’
Welke factoren in verband met vruchtbaarheid en levensstijl zijn nog te weinig bekend?
Lisbeth Jochems: ‘De impact van roken, overgewicht en een gebrek aan beweging wordt nog zwaar onderschat. Vroegere generaties geloofden dat je vooral moest rusten in je zwangerschap. Nu raden we aan om honderdvijftig minuten per week te blijven bewegen. Op websites als gezondzwangerworden.be, slimmerzwanger.nl en klaarvoorkinderen.be staat een schat aan informatie die onvoldoende gekend is. Enkele jaren geleden bevroegen we leerlingen uit de middelbare school. De resultaten waren ontnuchterend. Bijna niemand wist dat je al aan de gezondheid van je baby kan werken voor je zwanger wordt. Of wanneer je precies vruchtbaar bent in je cyclus. Daar ligt een stevige uitdaging voor de maatschappij. Er wordt nog veel te weinig over seksuele voorlichting gepraat.’
De impact van roken, overgewicht en een gebrek aan beweging wordt nog zwaar onderschat.
Welke andere adviezen komen vaak aan bod?
Yara Elslander: ‘Een zwangerschap zorgt voor veel fysiologische veranderingen in je lichaam. Daarom proberen we zo veel mogelijk gezondheidsrisico’s vooraf te ondervangen. We bekijken bijvoorbeeld of we slaapmedicatie en antidepressiva kunnen afbouwen of veranderen. Ook tandproblemen, ontbrekende vaccinaties en schildklierklachten zijn zaken die we lrokiever voor dan tijdens een zwangerschap aanpakken. Je neemt het best foliumzuurtabletten van ongeveer twaalf weken voor tot twaalf weken in de zwangerschap. Patiënten met een hoger risico, zoals vrouwen met diabetes of epilepsie, raden we een verhoogde dosis aan. Had je bij een vorige zwangerschap complicaties, dan bekijken we welke extra opvolging jij nodig hebt. Dat geldt ook voor mensen met een oncologische, cardiale, nefrologische, … voorgeschiedenis. Vaak proberen we om ook een netwerk op maat rond de aanstaande moeder te bouwen, met onder meer een vroedvrouw, een huisarts en eventueel een psycholoog, die ondersteuning bieden waar nodig.’
