Een derde tot de helft van de volwassen vrouwen heeft last van ongewild urineverlies. In een lichte vorm is dat vooral vervelend, maar ergere vormen veroorzaken schaamte, sociaal isolement en depressie. Het vaakst komt inspanningsgebonden urineverlies voor, vaak na zwangerschap en bevalling. Inspanningen – niezen, lachen, opstaan, tillen – zorgen voor plotse druk op de buik, wat urineverlies veroorzaakt. Minder frequent is aandrangsincontinentie, de plotse, niet te stoppen drang om te plassen. Deze vorm komt vaker voor naarmate vrouwen ouder worden en de spieren en zenuwen rond de blaas minder goed functioneren. Inspanningsgebonden urineverlies en aandrangsincontinentie komen ook gemengd voor: patiënten hebben dan symptomen van beide.
Urineverlies is niet normaal
‘Te weinig vrouwen met urineverlies zoeken advies of hulp bij een arts’, zegt prof. dr. Stefan De Wachter. ‘Ze behelpen zich dan met incontinentiemateriaal. Dat is jammer. Urineverlies is niet normaal en er bestaan behandelingen voor, zoals kinesitherapie om de spieren rond de bekkenbodem te verstevigen. De helft van de patiënten is daarmee geholpen. Voor aandrangsincontentie bestaat er medicatie. Bij inspanningsgebonden urineverlies kan je operatief een tape of een bandje onder de urinebuis laten plaatsen: als bij inspanningen de buikdruk hoger wordt, vangt het bandje die druk op. Bij aandrangsincontinentie wordt ook neuromodulatie toegepast: een soort pacemaker geeft via elektroden pulsen af aan de zenuwen vlak bij het heiligbeen.’
‘De helft van de patiënten is geholpen met kinesitherapie om de spieren rond de bekkenbodem te verstevigen.’
Het bandje onder de urinebuis verhelpt slechts een deel van de klachten. Na een tijdje krijgen patiënten toch weer last. Dat geldt ook voor klassieke neuromodulatie, die de zenuwen naast het heiligbeen stimuleert. De neurostimulator stuurt continu dezelfde pulsen uit en kan de blaas alleen indirect beïnvloeden. De grote uitdaging was altijd om direct de schaamzenuw te stimuleren. Die wordt ook wel de continentiezenuw genoemd, omdat hij de sluitspieren van de blaas en de anus aanstuurt.
Via de schaamzenuw
Stefan De Wachter ontwikkelde een chirurgische techniek om elektroden op zo’n manier naast de schaamzenuw te positioneren dat ze via de sluitspier de zenuw heel gericht kunnen stimuleren. Dat doet hij door tijdens de ingreep de elektrische activiteit van de spier te meten. Op die doorbraak bouwden Stefan De Wachter en onderzoekers van UAntwerpen, het UZA en de Universiteit van Oxford voort. Samen richtten ze de spin-off Amber Therapeutics op en ontwikkelden ze Amber-UI, de eerste slimme neurostimulator die de schaamzenuw stimuleert. De Amber UI moet zowel aandrangsincontinentie aanpakken als gemengde urine-incontinentie, waarbij patiënten symptomen hebben van zowel aandrangs- als inspanningsincontinentie.
‘De Amber-UI is slim omdat hij dynamisch werkt’, zegt Stefan De Wachter. ‘Naast de elektroden wordt ook een minicomputertje ingeplant. Het systeem neemt signalen van de patiënten waar, interpreteert ze en past de elektrische stimulatie in realtime aan. Als je hoest, merkt het systeem dat de bekkenbodemspieren samentrekken en geeft het extra stimulatie af om de sluitspier op te spannen en urineverlies te voorkomen. En als de patiënte een plotse plasdrang voelt, geeft ze zichzelf een tikje op de heup. De neurostimulator zorgt er dan voor dat de blaas zich ontspant, zodat de patiënt tijd krijgt om een wc op te zoeken.’ Via een ingebouwde klok en sensoren ‘weet’ het systeem of de patiënt ligt, zodat het een aangepast nachtprogramma kan opstarten.
Ook werkzaam bij stoelgangverlies?
Via een buikgordel kunnen de batterijen van de neurostimulator draadloos worden opgeladen. Het systeem kan ook software-updates krijgen. De Amber-UI wordt minimaal invasief geïmplanteerd, met slechts drie kleine insnedes in de huid.
Dit voorjaar kregen vijftien patiënten in het UZA – als eerste wereldwijd – de slimme neurostimulator, in een studie bedoeld om de veiligheid en de haalbaarheid te testen. Ze worden nu zes maanden lang opgevolgd. Stefan De Wachter: ‘De eerste bevindingen zijn positief: de chirurgische ingreep is haalbaar en de therapie blijkt veelbelovend. De studieresulaten verwachten we eind 2023. Intussen bereiden we een grootschalige studie met de Amber-UI voor die in diverse centra zal lopen. En in 2024 willen we onderzoeken of de neurostimulator ook helpt bij stoelgangverlies.’
