In Vlaanderen leven naar schatting 6500 mensen met multiple sclerose (MS). MS is een chronische, ongeneeslijke aandoening waarbij verschillende plaatsen in de hersenen en het ruggenmerg ontstoken en beschadigd raken. Doordat het centrale zenuwstelsel niet goed functioneert, worden prikkels niet correct doorgegeven en ondervinden patiënten klachten als vermoeidheid, problemen met zicht, verlies van kracht of gevoel, problemen met plassen, evenwichts- en geheugenproblemen. Er zijn twee vormen van MS: één die gepaard gaat met opflakkeringen en één waarbij het eerder geleidelijk aan slechter gaat, de progressieve variant.
Internationaal pionierswerk
Vooral tegen de progressieve MS-variant is er weinig medicatie inzetbaar. Daarom startte neurologe prof. dr. Barbara Willekens van het Universitair Neuro-immunologie Centrum Antwerpen (UNiCA) in het UZA samen met zes Vlaamse partners in 2021 het project MACSiMiSE-BRAIN op. ‘Als multidisciplinair zorg-, onderzoeks- en opleidingscentrum willen we MS beter leren diagnosticeren, begrijpen en behandelen. Ons team heeft verschillende innovatieve onderzoeken lopen, waaronder de MACSiMiSE-BRAIN studie, die als eerste klinische studie op het Europese vasteland het effect van metformine bij patiënten met progressieve MS onderzoekt. Voor MACSiMiSE-BRAIN sloegen we de handen in elkaar met het UZ Gent, het Universitair MS Centrum Pelt-Hasselt, het Nationaal MS Center Melsbroek, het AZ Sint-Jan Brugge en UAntwerpen. Sinds begin dit jaar krijgen de eerste patiënten het medicijn of een placebo binnen de studie.’
Metformine is een gekend medicijn voor diabetes, maar er zijn aanwijzingen dat het ook kan helpen tegen de beschadiging van hersenen en ruggenmerg bij progressieve MS. Barbara Willekens: ‘We baseren ons onder meer op gunstige resultaten in onderzoek met twee verschillende diermodellen voor MS, die aantoonden dat een voor MS belangrijk eiwit opnieuw beter aangemaakt kan worden dankzij metformine. Een andere studie volgde een groep MS-patiënten met diabetes type 2 langdurig op en ontdekte een verband tussen metforminegebruik en een verminderd risico op progressie van de MS-klachten. Aangezien het medicijn veilig en goedkoop is, hebben we redenen genoeg om de impact van het medicijn in een grondige studie met patiënten onder de loep te nemen.’
‘We verzamelen een schat aan gegevens om meer inzicht te verkrijgen in de evolutie van progressieve MS.’
Een schat aan nieuwe inzichten
Tussen het idee voor een klinische studie zoals MACSiMiSE-BRAIN en de opstart met patiënten schuilt een lang voorbereidend traject. ‘Je hebt een onderzoeksidee en daar zoek je fondsen en partners voor. Je beschrijft je werkwijze in het kleinste detail en overlegt nauw met partners en adviseurs waaronder patiëntenorganisaties. Je legt documenten voor aan regelgevende autoriteiten. Je laat de studiemedicatie volgens strikte richtlijnen produceren en leveren aan de deelnemende MS-centra. Je traint studiemedewerkers, bouwt een dataplatform en zo kan ik nog doorgaan’, blikt Barbara Willekens terug.
Vanaf januari 2024 stapten de eerste MS-patiënten in de studie. ‘We mikken op 120 deelnemers met progressieve MS. De helft van hen krijgt bovenop de normale zorg tabletten metformine, de andere helft is de placebogroep en krijgt dezelfde tabletten zonder werkzame middelen. Aangezien de ziekteprogressie bij MS een langzaam verschijnsel is, hebben we een periode van twee jaar nodig om de uitkomsten tussen de groepen te kunnen vergelijken. We volgen patiënten op vaste tijdstippen op en onderzoekers uit de deelnemende ziekenhuizen brengen doorheen die twee jaar een rijke set van welomschreven parameters in kaart.’
MACSiMiSE-BRAIN wil zo veel mogelijk data verzamelen die nieuwe inzichten verschaffen in hoe het diabetesmedicijn precies werkt. Barbara Willekens: ‘Bij mensen met MS zijn aangetaste hersencellen minder goed in staat om het eiwit myeline aan te maken en te herstellen. Dat heeft als gevolg dat ook de zenuwbanen minder goed gaan functioneren. In ons onderzoek hopen we vast te stellen dat metformine beschermend werkt voor de hersenen en de achteruitgang bij mensen met MS kan afremmen.’
Nauwgezette en innovatieve opvolging
Een belangrijke parameter in het onderzoek is de Timed 25 Foot Walk Test, waarbij patiënten 7,62 meter heen en terug wandelen en de tijd opgemeten wordt. ‘Als de resultaten daarvan 20 procent verschillen met een vorige meting, geldt dat in de vakliteratuur als een klinisch relevant verschil’, zegt Barbara Willekens. ‘Daarnaast volgen we onder meer het hersenvolume, de microstructuur van de hersenen, een aantal kenmerken in het bloed en de hand- en denkfuncties op. We vragen de patiënten en hun zorgverleners ook om vragenlijsten in te vullen. Op die manier brengen we een schat aan gegevens samen om meer inzicht in de evolutie van MS te verkrijgen en om, hopelijk, de levenskwaliteit van patiënten met progressieve MS aanzienlijk te verhogen.’
Als alles volgens planning verloopt, zullen de onderzoekers vanaf het najaar van 2026 de resultaten kunnen verwerken. In de loop van 2027 moeten de conclusies duidelijk worden.
MACSiMiSE-BRAIN is alleen mogelijk dankzij steun van verschillende organisaties: FWO-TBM, Start2Cure, NationalMS Society USA, Belgian Charcot Fellowship en UZA Foundation.
