'De reden waarom longkanker de dodelijkste tumor is, is omdat de diagnose dikwijls maar in een laat stadium wordt gesteld’, zegt prof. dr. Annemiek Snoeckx, diensthoofd radiologie in het UZA en hoofdonderzoeker van het ZORALCS-project. ‘Nochtans kan een brede screening met lage dosis CT-scans beginnende longkanker betrouwbaar en veilig opsporen. Geen enkele deelnemer hoeft bezorgd te zijn voor de straling van de scans en de screening levert voldoende winst aan gezonde levensjaren op. Met ZORALCS hebben we deze screeningsaanpak van het onderzoeksveld vertaald naar de praktijk van ons gezondheidssysteem.’
Algoritme bepaalt verhoogd risico
In Vlaanderen bestaan al goed werkende overheidsprogramma’s voor de screening van darmkanker, borstkanker en baarmoederhalskanker. ‘We hopen dat het haalbaar blijkt om longkanker straks aan dat rijtje toe te voegen’, zegt prof. dr. Guido Van Hal, socioloog aan de UAntwerpen en expert in screeningsprogramma’s. ‘De grootste uitdaging bij longkanker is dat we een extra stap moeten zetten om onze doelgroep te bereiken. We willen namelijk alleen mensen met een verhoogd risico screenen. Dat is anders dan bij darm- of borstkanker, waar je alle vijftigplussers of vrouwelijke vijftigplussers voor het onderzoek uitnodigt.’
‘Bij longkanker schrijven we iedereen tussen 55 en 74 jaar aan. Als je meer dan honderd sigaretten rookte, vragen we om een online vragenlijst in te vullen. Daarvoor moet je eerst inloggen in het screeningsplatform met itsme. Een algoritme bepaalt dan of je een verhoogd risico op longkanker loopt, rekening houdend met factoren die je doorgeeft zoals rookgeschiedenis, familieleden met kanker en andere gezondheidsparameters. Participanten met een verhoogd risico kunnen meteen een afspraak boeken voor een gratis lagedosis CT-scan in het UZA. Begin dit jaar hebben de inwoners van de eerste gemeenten in de zuidoostrand van Antwerpen (Edegem, Mortsel, Kontich, Boechout, Vremde, Lint en Hove) zo’n brief ontvangen.’
Een lage dosis CT-scan kan beginnende longkanker betrouwbaar en veilig opsporen.
Gratis rookstopbegeleiding
De scans zijn snel en pijnloos. Radiologen, ondersteund door AI-algoritmes, analyseren de beelden om verdachte resultaten op te sporen. Deelnemers met een afwijkend resultaat worden ofwel doorverwezen voor bijkomend onderzoek, ofwel gevraagd om een nieuwe controlescan te laten maken na enkele maanden. Als er geen afwijking is vastgesteld, wordt men opnieuw uitgenodigd na één jaar. Annemiek Snoeckx: ‘Wetenschappelijk gezien moeten participanten uit de risicogroep zich jaarlijks laten controleren, maar binnen het project is dat om budgettaire redenen beperkt tot twee opvolgscans per deelnemer.’
Wat ZORALCS uniek maakt, is dat het de longkankerscreening koppelt aan een rookstopprogramma. ‘Iedereen die de vragen beantwoordt en nog rookt of minder dan een jaar geleden is gestopt, krijgt rookstopbegeleiding aangeboden’, zegt Annemiek Snoeckx. ‘We vergelijken twee benaderingen: de klassieke aanpak en een nieuwe intensieve begeleiding door tabakologen. We werken hiervoor ook nauw samen met de VRGT (Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding). Zo ontdekken we welke aanpak het meest effectief is. Door de screening, die tegelijk een vorm van sensibilisering is, te koppelen aan rookstop, kunnen we een enorme impact hebben op de volksgezondheid.’
Weinig moeite
De slaagkansen van het screeningsprogramma hangen onder meer af van de deelnamebereidheid. ‘We werken samen met huisartsen, apothekers, OCMW’s en andere eerstelijnszorgverleners om mensen warm te maken voor de bevraging en het laten uitvoeren van de CT-scan’, zegt Guido Van Hal. ‘Wie rookt, heeft mogelijk een duwtje in de rug nodig voor dit soort gezondheidsscreening. We proberen ook om de drempels zo laag mogelijk te houden. Alle onderzoeken zijn gratis en we maakten heldere instructievideo’s over hoe je met itsme inlogt, hoe je het UZA bereikt, gratis parkeert enzovoort. Als deelnemer maken we het je zo gemakkelijk mogelijk en je krijgt zeer waardevolle informatie terug.’
We werken samen met lokale huisartsen, apothekers, OCMW’s en andere eerstelijnszorgverleners om mensen warm te maken voor de screening.
De resultaten van ZORALCS worden verwacht in 2027–2028. Het project dient als testcase voor een mogelijke uitrol van een Vlaams longkankerscreeningsprogramma. ‘Dat zou niet alleen levens redden, maar ook kosteneffectief zijn voor de overheid omdat er minder kankerbehandelingen nodig zijn. Een rapport van het Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) toonde dat recent nog aan’, zegt Annemiek Snoeckx. ‘De ZORALCS-aanpak steunt op een nauwe samenwerking met zowat alle experten in het domein van longkankerscreening. Sinds 2015 komen we met al die collega’s geregeld samen in een task force. We hopen dan ook dat ZORALCS kan aantonen dat longkankerscreening haalbaar is én dat we het sterftecijfer drastisch kunnen verlagen.’
