Na een overlijden door geweld, een ongeval of een andere externe oorzaak kan het gerecht aan een gerechtelijk geneesheer de opdracht geven om een autopsie uit te voeren. Naast die forensische autopsie bestaat echter ook de klinische autopsie. In dat geval vraagt de behandelende arts, soms mede op vraag van de nabestaanden, aan de patholoog om een autopsie uit te voeren op een patiënt die in het ziekenhuis is overleden.
Het juiste gedaan?
‘De redenen voor een klinische autopsie zijn divers’, zegt prof. dr. Martin Lammens, diensthoofd pathologische anatomie. ‘Vaak wil een arts door middel van de autopsie zijn medisch handelen evalueren. De arts wil nagaan of hij of zij het juiste heeft gedaan, en of de behandeling is verlopen zoals verwacht.’ Om die reden wordt een klinische autopsie ook terugbetaald door de ziekteverzekering, als een vorm van kwaliteitsbewaking.
Een autopsie kan ook medische informatie opleveren die belangrijk is voor de familie. ‘Bij baby’s die kort na of net voor de bevalling plots overlijden, kan die informatie belangrijk zijn voor volgende zwangerschappen. Vaak wordt dan ook onderzoek gedaan naar mogelijke erfelijke aandoeningen. Bij volwassenen gebeurt dat steeds minder, aangezien het DNA-onderzoek steeds meer mogelijkheden biedt.’ Een aparte groep van hersenziekten, waaronder de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Parkinson, is niet altijd zonder autopsie vast te stellen. ‘De diagnostiek is wel verbeterd, maar een autopsie is vaak nog zinvol om zekerheid te hebben, en bijvoorbeeld ook als er bepaalde medicatie is uitgeprobeerd. En ook die ziekten hebben soms een erfelijke component.’
Maar één kans
Voor nabestaanden kan een autopsie een belangrijke rol spelen in de verwerking van het overlijden, zeker bij pasgeborenen en foetussen. ‘Jonge artsen hebben soms schrik om het onderwerp aan te snijden, maar ik zeg hen dat ze het omgekeerd moeten bekijken: een autopsie is een recht. Het kan nu en later helpen om die antwoorden te hebben. En je hebt maar één kans: het is nu of nooit.’ Soms vragen families zelf om een autopsie aan de behandelende arts.
In een universitair ziekenhuis kan een autopsie ook een wetenschappelijke en educatieve waarde hebben. ‘Zo is het bij nieuwe behandelingen belangrijk om goed te documenteren wat het effect is geweest van de behandeling, bijvoorbeeld of een tumor verkleind is zoals verwacht.’ In sommige gevallen zijn autopsieën belangrijk voor de volksgezondheid. ‘Om epidemiologische redenen. Bij de ziekte van Creutzfeldt-Jakob bijvoorbeeld, waarvan een variant bekend staat als de gekkekoeienziekte, is een autopsie nodig om de ziekte vast te stellen in de hersenen. Vroeger gebeurde hetzelfde bij open tbc. Daar bestaan dan ook aparte fondsen voor.’
Respect
Kun je als familie een autopsie weigeren? ‘Een arts is wettelijk niet verplicht om aan de nabestaanden toestemming te vragen voor een klinische autopsie. In de praktijk gebeurt dat normaal gezien echter wel. En als de familie een autopsie weigert, zal de arts die wens zo goed als altijd respecteren. Een autopsie op bevel van het gerecht kun je overigens nooit weigeren.’
Een autopsie gebeurt altijd met het nodige respect voor de overledene. Na de autopsie worden alle organen teruggeplaatst. Alleen materiaal dat nodig is voor microscopisch onderzoek of organen of delen ervan die een langere bewerking vereisen, worden bewaard. ‘We zorgen er ook voor dat de autopsie binnen de kledinglijn gebeurt, zodat de mensen nadien nog even mooi kunnen worden opgebaard.’
