Hoe werkt CAR-T-celtherapie? ‘Uit het lichaam van de patiënt halen we T-cellen, de soldaten van ons afweersysteem’, zegt prof. dr. Sébastien Anguille, diensthoofd hematologie. ‘Die afweercellen proberen we dan genetisch te bewerken, zodat ze de kankercellen beter herkennen en vernietigen. We bewapenen ze met een soort bazooka, een chimere antigeenreceptor (CAR). Als we die CAR-T-cellen dan via een infuus aan de patiënt toedienen, speuren ze naar kankercellen om ze te doden.’
Grote internationale studie
Acute lymfatische leukemie (ALL) is een zeldzame, agressieve vorm van bloedkanker. Als de leukemie na de behandeling met zware chemotherapie en stamceltransplantatie terugkomt, zijn de vooruitzichten niet gunstig. Net zoals bij andere bloed- en beenmergkankers zou CAR-T celtherapie in die fase een uitkomst kunnen bieden. Voor patiënten jonger dan 26 jaar met acute lymfatische leukemie is al een CAR-T-celtherapie commercieel beschikbaar, die door het Riziv wordt terugbetaald.
Voor volwassen patiënten werd een CAR-T-celtherapie ontwikkeld in Spanje. Voordat het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) die kan goedkeuren, moeten klinische studies in diverse Europese landen aantonen dat ze werkt. Daarom zetten diverse centra in Spanje, Nederland en Frankrijk nu een internationale studie op. Op grond van zijn pioniersrol in dit domein werd ook het UZA geselecteerd om deel te nemen. Om het onderzoek te financieren, sloeg Kom op tegen Kanker de handen in elkaar met Spaanse, Nederlandse en Franse kankerfondsen. ‘Patiënten die baat bij de therapie kunnen hebben, kunnen we dankzij deze klinische studie nu al helpen’, zegt Sébastien Anguille.
Patiënten die er baat bij kunnen hebben, kunnen we in het UZA nu al helpen, dankzij deze klinische studie.
Eigen kweek
Elk centrum dat aan de internationale studie deelneemt, zal de CAR-T-cellen zelf produceren. Het UZA doet dat bij Anicells, een spin-off van het UZA en de UAntwerpen die gevestigd is op het Wetenschapspark in Niel. Anicells kreeg als eerste centrum in Vlaanderen een fabricagevergunning voor CAR-T-cellen. In mei 2022 werden de eerste zelfbereide CAR-T-cellen in het UZA toegediend aan een patiënt met lymfeklierkanker.
Hoe gaat de productie in zijn werk? ‘In het UZA worden T-cellen uit het lichaam van de patiënt gehaald’, zegt prof. dr. Nathalie Cools, die Anicells oprichtte en leidt. ‘In onze bioreactoren kweken we ze zo goed als geautomatiseerd verder op, vermenigvuldigen ze en veranderen ze genetisch. We geven ze een CAR mee, een grijparm waarmee ze kankercellen vastgrijpen en vernietigen. Dat doen we met een onschadelijk gemaakt virus, dat de T-cellen infecteert met de CAR. Zo maken we een heel leger CAR-T-cellen klaar voor de strijd, dat we al een week na de bloedafname kunnen oogsten. We staan in nauw contact met het UZA, zodat de patiënt daar tijdig kan worden voorbereid. Een koerier brengt het infuuszakje met de CAR-T-cellen dan binnen het kwartier naar het ziekenhuis.’
Slechts een week duurt de productie van CAR-T-cellen in eigen kweek, tegenover 4 tot 6 weken bij commerciële partners. ‘Die tijdwinst is een sterke troef’, zegt Nathalie Cools, ‘zeker bij patiënten met agressieve en snelgroeiende tumoren die amper een levensverwachting van een maand hebben. We hoeven de CAR-T-cellen ook niet in te vriezen voor het transport: het ziekenhuis kan ze vers toedienen. Een ander voordeel van lokale productie is natuurlijk de vlotte communicatie – bij vragen of problemen spelen we erg snel op de bal.’
Hoopgevende resultaten
Momenteel worden in België al enkele commerciële – dus door farmabedrijven ontwikkelde – CAR-T-celtherapieën terugbetaald: voor kinderen en jongeren onder de 26 jaar met acute lymfatische leukemie en voor bepaalde vormen van lymfeklierkanker. ‘Sinds vorig jaar bieden we in het UZA commerciële therapieën voor lymfeklierkanker aan’, zegt Julie De Herdt. Als CAR-T-celcoördinator begeleidt ze patiënten door het hele behandeltraject, van het intakegesprek en de voorbereidende klinische onderzoeken tot en met de bloedafname, de toediening van de CAR-T-cellen en de vervolgafspraken na de behandeling.
Dat doet ze ook voor de klinische studies in het UZA naar nieuwe CAR-T-celbehandelingen. Sinds 2022 loopt een studie voor lymfeklierkanker, met bij Anicells geproduceerde CAR-T-cellen. Ruim 30 patiënten hebben de therapie intussen gekregen en bij het merendeel sloeg ze ook aan – een spectaculair resultaat bij patiënten die als uitbehandeld werden beschouwd. Eind 2023 gingen in het UZA ook twee CAR-T-celtherapiestudies van start voor multipel myeloom, een veelvoorkomende vorm van bloed- en beenmergkanker. Julie De Herdt: ‘In een van die studies krijgen patiënten CAR-T-celtherapie als eerstelijnsbehandeling – we willen ze vergelijken met stamceltransplantatie, die nu de standaardbehandeling is. CAR-T-celtherapie is dus niet meer gereserveerd voor “uitbehandelde” patiënten: we kunnen ze ook vroeger in het behandeltraject toedienen, als de respons vermoedelijk nog sterker is.’
