Artrose - Als bewegen pijn doet

Artrose is de meest voorkomende gewrichtsaandoening. Een gewricht is, eenvoudig gesteld, de plaats waar twee botten samenkomen, bijvoorbeeld ter hoogte van de knie of de elleboog. Op het bot bevindt zich kraakbeen: een soort van beschermlaag die als schokdemper fungeert. Met de tijd kan die beschermlaag wegslijten, meestal als een gevolg van overbelasting. Dan spreek je van artrose. Het bot verhardt en op termijn ontstaat er ook botaanwas

'Artrose zie je vooral aan de handen en voeten, de nek, de lage rug, de heupen en de knieën’, zegt prof. dr. Gaëtane Stassijns, waarnemend diensthoofd fysische geneeskunde. De aandoening gaat gepaard met pijn en stijfheid bij bepaalde bewegingen, bijvoorbeeld stappen, bukken of kleine voorwerpen hanteren. Patiënten met ernstige artrose in de knieën of heupen, kunnen soms nog maar moeilijk gaan. ‘Typisch is startpijn: de eerste stappen na lang stilzitten zijn bijvoorbeeld moeilijk, maar daarna gaat het weer. Ook na langdurige belasting, bijvoorbeeld werken in de tuin, kan de pijn opduiken, om weer te verdwijnen na een tijd rusten’, zegt dr. Henk Dijs, staflid fysische geneeskunde en revalidatie. Patiënten kunnen ook een opstoot van artrose hebben, waarbij het gewricht ontsteekt, pijn doet en er zwelling optreedt. ‘Dat kan onder meer gebeuren na sterke overbelasting, bijvoorbeeld na een grote schoonmaak’, zegt Stassijns.

Kromgewerkt

Maar hoe krijg je artrose? ‘Artrose ontstaat als er lang een onevenwicht is tussen belasting en belastbaarheid. Vaak hangt dat samen met iemands beroep, soms ook met sport. Poetsvrouwen krijgen al eens artrose in hun handen, verhuizers in hun knieën. Ook gewezen topsporters lopen meer risico’, legt Stassijns uit. Vrouwen ontwikkelen gemakkelijker artrose dan mannen en vaak speelt ook erfelijke aanleg mee. Voorts kunnen anatomische afwijkingen het proces versnellen. Mensen met X- of Y-benen zijn bijvoorbeeld vatbaarder voor artrose doordat hun gewrichten op een andere manier worden belast. Ook bijkomende gewrichtsaandoeningen kunnen mee aan de oorzaak van het probleem liggen. En ten slotte is ook overgewicht een negatieve factor.

Artrose ontstaat meestal geleidelijk en neemt langzaam toe met de leeftijd. De aandoening kan jaren stabiel blijven, maar er zijn uitzonderingen. Wie bijvoorbeeld een breuk in een gewricht heeft gehad, kan in enkele jaren tijd ernstige artrose ontwikkelen. Sommige patiënten hebben polyartrose: zij hebben kraakbeen van een minder goede kwaliteit, waardoor op de duur meerdere gewrichten worden aangetast.

De meeste patiënten zijn 60 of ouder, met een piek tussen 75 en 80 jaar. ‘Maar we zien het probleem ook bij veertigers en vijftigers. Meestal gaat het dan om mensen die om een of andere reden meer risico lopen, bijvoorbeeld door een belastend beroep’, aldus Stassijns.

Hoe krijg ik mijn sokken aan?

Bij de diagnosestelling vormt het verhaal van de patiënt, gekoppeld aan een lichamelijk onderzoek, het grootste houvast. Een röntgenfoto kan de diagnose bevestigen. Bij ernstige gevallen van artrose stelt de arts een multidisciplinair behandelingsplan voor. Stassijns: ‘Ons sterke punt is dat we het probleem binnen één dienst vanuit verschillende hoeken benaderen: de patiënt wordt begeleid door een arts, kinesitherapeut, ergotherapeut en indien nodig een orthesist, die een brace kan aanpassen. Zo proberen we het probleem zo goed mogelijk onder controle te krijgen.’

Medicatie kan deel uitmaken van de behandeling. Soms is er nood aan pijnstillende medicatie of ontstekingsremmers om een opstoot te onderdrukken. ‘Dat kan in te nemen medicatie zijn, maar ook een inspuiting in het ontstoken gewricht’, licht Stassijns toe. ‘De inspuitingen gebeuren onder echografische controle, zodat zowat elk gewricht veilig kan worden ingespoten. Er is almaar meer ervaring met specifieke medicatie om het kraakbeen te beschermen en langer te behouden.’

Tijdens de kinesitherapie leert de patiënt oefeningen die zijn gewrichten enerzijds soepel houden en anderzijds beschermen (zie artikel p. xx). Patiënten met overgewicht kunnen bij de diëtiste terecht. Ergotherapie is een andere belangrijke pijler.  ‘We leggen uit waarom bepaalde bewegingen schadelijk zijn en tonen hoe je overbelasting van de gewrichten kan vermijden’, zegt hoofdergotherapeute Clara Cook. ‘Het gaat dan over heel praktische dingen: hoe stap je in en uit bad? Hoe sta je op uit de zetel? Ook hulpmiddelen kunnen een wereld van verschil maken: van een douchezitje of badlift tot hulpmiddelen om sokken aan te trekken en verlengstukken voor huissleutels.’ Voor sommige patiënten is dan weer een wandelstok of brace een goede oplossing. ‘Maar veel patiënten willen daar niet van weten, omdat ze zich daarmee opeens oud voelen’, zegt Dijs.

Soms kunnen patiënten terugbetaling krijgen voor aanpassingen in hun woning of hulpmiddelen. Ook daarbij helpt de ergotherapeut hen op weg. Verder maakt de dienst orthesen voor de pols en duim, een soort van spalken die de patiënt in staat stellen opnieuw bepaalde bewegingen te doen. ‘Veel patiënten worden door de arts verwezen voor een eenmalige sessie. Daarmee zijn ze vaak al enorm geholpen’, zegt Cook.

Zoek tijdig hulp

Chirurgie is maar voor een minderheid van de patiënten nodig. ‘Die stap wordt alleen gezet als de patiënt ondanks behandeling nog heel veel last heeft van zijn artrose. We geven die mensen vooraf advies – hoe moeten ze na de operatie een trap op bijvoorbeeld? –, en zien ze hier nadien terug voor de revalidatie, zowel tijdens als na hun opname’, zegt Stassijns.

Artrose kan een ware handicap zijn, maar dat is het lang niet altijd. ‘Patiënten komen soms met pijn in de gewrichten en zijn dan erg aangeslagen als wij zeggen dat ze artrose hebben’, zegt Dijs. ‘Ze denken dan dat ze voor de rest van hun leven pijn zullen hebben. Dat hoeft helemaal niet. Meestal is die pijn er door tijdelijke overbelasting. Eens het probleem onder controle is, hebben ze misschien jaren geen last meer.’

‘De patiënt geruststellen en gericht advies geven is een belangrijk onderdeel van de behandeling’, zegt Stassijns. ‘Artrose genezen kunnen we niet, maar met de juiste aanpak krijgen we het probleem bijna altijd onder controle.’ Ze beklemtoont nog dat mensen niet moeten wachten met hulp zoeken tot ze bij wijze van spreken invalide zijn. ‘Hoe minder gevorderd de artrose, hoe meer we nog preventief kunnen werken. We passen de begeleiding aan het stadium van de ziekte aan.’