Bij ondervoeding of malnutritie heeft je lichaam een tekort aan voedingsstoffen, bijvoorbeeld eiwitten, vitamines of mineralen. Ouderen lopen meer risico. Daar zijn tal van verklaringen voor. 'Op hogere leeftijd neemt het spijsverteringsstelsel de voedingsstoffen niet altijd meer goed op en vermindert vaak het smaakgevoel', zegt prof. dr. Maurits Vandewoude, consulent geriatrie in het UZA. 'Ook gebits- of gezondheidsproblemen – zoals slikstoornissen, een operatie ... – kunnen het probleem in de hand werken. En verder spelen nog veel andere, niet-medische factoren een rol. Kan de bejaarde nog zelf naar de winkel? Komt hij financieel rond? Heeft hij of zij nog wel zin om elke dag te koken?'
Alle patiënten gescreend
Bart Geurden, verpleegkundig onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen, wijdde zijn doctoraat aan het thema. Een slechte voedingstoestand bij bejaarden is niet zonder risico, legt hij uit. 'Ondervoeding die al jaren sluimert, kan plots een acuut probleem worden als de oudere ziek wordt of een operatie moet ondergaan. Het lichaam heeft dan extra energie nodig: als het dat niet krijgt, gaat het versneld vet en spieren afbreken. We weten dat ondervoeding het herstel vertraagt en het risico op complicaties verhoogt. Zo kan het gevaarlijk snel bergaf gaan. Daarom verdient de voedingstoestand bij elke ziekenhuisopname aandacht.'
In het UZA wordt elke opgenomen patiënt, jong of oud, op ondervoeding gescreend. Bij een langere opname wordt die screening regelmatig herhaald. 'De verpleegkundige peilt onder meer naar eetlust en gewichtsverlies, en noteert ook de lengte en het huidige gewicht. Bij ondervoeding of een verhoogd risico daarop wordt de diëtiste of nutritieverpleegkundige ingeschakeld. Die neemt de nodige maatregelen, bijvoorbeeld verrijkte maaltijden, voedingssupplementen of zelfs kunstmatige voeding', zegt prof. dr. Dirk Ysebaert, hoofd van het nutritieteam van het UZA. Vandaag is die screening een vereiste voor de JCI-accreditering, het internationale kwaliteitslabel voor ziekenhuizen dat het UZA in 2015 wil behalen.
65 % vermagert in ziekenhuis
Uit onderzoek blijkt dat 65 % van de ziekenhuispatiënten gewicht verliest tijdens een opname. Niet onlogisch, want patiënten moeten al eens nuchter blijven voor een onderzoek of operatie, en ook na een ingreep is eten vaak moeilijk. 'Daarom motiveren we patiënten om in aanloop naar hun operatie genoeg te eten en te bewegen, zodat ze zo fit mogelijk zijn', zegt Ysebaert. Ook communicatie met de thuisverpleging of de instelling na het ontslag is belangrijk, want de patiënt neemt zijn voedingsprobleem natuurlijk gewoon mee.
De drie pleiten voor meer aandacht voor ondervoeding bij ouderen in ziekenhuizen en instellingen. 'Welke screeningsmethode je gebruikt, is niet zo belangrijk. Zolang zorgverleners maar alert zijn en tijdig aan de alarmbel trekken', besluit Vandewoude.
Tips voor meer eetlust
Bent u wat ouder en wordt eten een probleem? Of bent u mantelzorger van een oudere persoon? Enkele tips.
- Spreid de eetmomenten: neem calorierijke snacks tussendoor.
- Smaakt alles hetzelfde? Probeer dan eens een uitgesproken smaak of sterk gekruid gerecht.
- Eet gerust vetter of calorierijker, zolang u maar eet.
- Schrap eventueel dat bord soep en geef de voorkeur aan de hoofdmaaltijd.
- Zien eten doet eten: woont u alleen, probeer dan regelmatig met familie of vrienden samen te eten.
- Zoek hulp als u nog weinig eetlust hebt of gewicht verliest. Ook verminderde kracht of mobiliteit kunnen wijzen op ondervoeding.