Jongens of mannen die worden behandeld voor kanker, kunnen door verschillende oorzaken onvruchtbaar worden. Niet alleen door chemotherapie of bestraling, maar bijvoorbeeld ook doordat bij een operatie cruciale zenuwen beschadigd raken. ‘Het is dus erg belangrijk om patiënten op dat risico te wijzen en hen te informeren over de mogelijkheid om zaadcellen te laten invriezen’, zegt dr. Benny Verheyden, androloog in het UZA. ‘Zelfs bij kinderen kunnen we overwegen stamcellen uit het weefsel van de teelballen te halen en in te vriezen, al wordt dat nog maar heel zelden gedaan.’
Artsen snijden het onderwerp niet altijd graag aan. De patiënt is op het moment van de diagnose immers al zo overdonderd dat eventuele latere vruchtbaarheidsproblemen meestal de laatste van zijn zorgen zijn. Verheyden: ‘Helaas hoor ik achteraf nog te vaak van patiënten dat de vraag hen niet eens is gesteld. Dat is heel spijtig.’
Als patiënten beslissen om spermastalen te laten invriezen, kunnen die gemakkelijk tien of zelfs twintig jaar worden bewaard. Toch is het na ontdooiing afwachten hoe de kwaliteit van de zaadcellen is. ‘De donatie gebeurt onder tijdsdruk en door een patiënt die ziek is, waardoor de kwaliteit soms minder is. En ook het invriezen en ontdooien doen geen goed aan de zaadcellen. Maar zelfs als de kwaliteit van het ontdooide staal tegenvalt, is er veel mogelijk met behulp van in-vitrofertilisatie (ivf) of ICSI (zie kaderstuk). We zetten hoe dan ook sneller de stap naar vruchtbaarheidstechnieken, omdat we zuinig moeten omspringen met het beschikbare ingevroren materiaal’, zegt Verheyden.
Eierstokweefsel invriezen
Voor vrouwelijke patiënten ligt de zaak veel moeilijker. Als ze chemotherapie of radiotherapie in de buikzone ondergaan, is de kans groot dat hun eierstokken definitief beschadigd raken. ‘Als de vrouw nog een kinderwens heeft, kun je in theorie eicellen of embryo’s van het koppel invriezen na een ivf-procedure, maar meestal is er niet genoeg tijd om dat te doen’, zegt prof. dr. Luc Delbeke, hoofd van het Centrum voor Reproductieve Geneeskunde. ‘Een betere optie is om een stukje eierstokweefsel af te nemen en in te vriezen. Dat kan vrij eenvoudig via een kijkoperatie. Als de patiënte geneest en na enkele jaren groen licht krijgt van de oncoloog, kunnen we het eierstokweefsel opnieuw inplanten. Dan bestaat er een behoorlijke kans dat de vrouw opnieuw een cyclus krijgt.’
In de praktijk leidt die behandeling echter uiterst zelden tot een zwangerschap. Dat komt onder meer doordat het ontdooide eierstokweefsel sterk aan kwaliteit heeft ingeboet. Wereldwijd zijn er maar enkele tientallen baby’s geboren na een dergelijke procedure. ‘Toch is het wezenlijk dat een vrouw op zijn minst geïnformeerd wordt over die mogelijkheid. Als ze dan na de kankerbehandeling onvruchtbaar blijkt, is er tenminste nog die ene optie’, aldus Delbeke.
De laatste optie
Wat als een patiënt geen materiaal heeft laten invriezen, en nadien toch nog kinderen wil? ‘Bij mannelijke patiënten is de kans op nageslacht daarom niet verkeken. Zelfs als de spermaproductie is aangetast, vinden we soms nog bruikbare zaadcellen. Dan kan de patiënt opteren voor ICSI, waarbij een zaadcel rechtstreeks in de eicel wordt geïnjecteerd. Is er niets bruikbaars te vinden in het ejaculaat, dan kunnen we soms nog zaadcellen rechtstreeks uit de teelballen halen’, zegt dr. Benny Verheyden.
Ook bij vrouwen die voor kanker zijn behandeld, is het afwachten wat de therapie met haar vruchtbaarheid heeft gedaan. Een minderheid kan na chemotherapie toch nog gewoon zwanger worden. ‘We kunnen nooit helemaal uitsluiten dat de zware medicatie de eicellen genetisch heeft beschadigd. Maar studies tonen aan dat dat risico aanvaardbaar is’, aldus prof. dr. Luc Delbeke.
