Onderzoek naar kankervaccins in stroomversnelling dankzij mRNA-coronavaccins

Het zal misschien verrassen, maar de technologie die in de mRNA-coronavaccins gebruikt wordt, komt eigenlijk uit het kankeronderzoek. "In het kankeronderzoek werken we bij patiënten al sinds 2005 met mRNA in vaccins", zegt professor Evelien Smits die studies leidt in het Centrum voor Celtherapie en Regeneratieve geneeskunde (CCRG) van UZA en UAntwerpen. 

"Onze kennis heeft geholpen bij de ontwikkeling van een coronavaccin. En nu leren wij uit de coronacrisis, waardoor het onderzoek naar kankervaccins in een stroomversnelling komt."

Bij corona mikt het vaccin op een virus van buitenaf, het moet voorkomen dat we ernstig ziek worden van corona. Bij kanker is de ziekte al in het lichaam en is er een behandeling nodig. Het kankervaccin werkt niet preventief, wel als een geneesmiddel.

Kankercellen zijn bovendien extra complex omdat het lichaamseigen cellen zijn. Ze zijn ook nog eens sluw, ze verstoppen en vermommen zich. Zo ontsnappen ze aan onze immuniteit en kunnen ze verder groeien.  

mRNA in vaccins werkt op een heel specifieke manier. Via een boodschap aan ons immuunsysteem leert het mRNA in het vaccin om kankercellen te herkennen, waarna het lichaam de kankercellen kan afbreken.

"Met een mRNA-kankervaccin willen we het immuunsysteem sterker maken om kankercellen op te sporen. En ook om de kanker aan te vallen en te vernietigen", zegt professor Eva Lion, expert celtherapie UAntwerpen. 

In Antwerpen zijn de mRNA-vaccins getest bij 200 patiënten met onder andere acute leukemie, longvlies-en hersenkanker en uitgezaaide borstkanker. Dankzij de vaccins groeit de tumor minder snel of krimpt hij zelfs in bepaalde gevallen, waardoor patiënten langer leven.

Een voorbeeld zijn patiënten met longvlieskanker, een kanker met een slechte prognose. Wie enkel chemo krijgt heeft een gemiddelde levensverwachting van 17 maanden. Patiënten in de studie die ook het mRNA-vaccin krijgen, overleven gemiddeld 36 maanden, dubbel zo lang dus.

Ook andere universitaire ziekenhuizen testen mRNA-vaccins. In het UZ Gent heeft longarts Karim Vermaelen een nieuwe generatie mRNA-vaccins getest bij longkankerpatiënten. "Tot onze verrassing zien we tot anderhalf jaar na de laatste inspuiting nog steeds 'fitte' immuuncellen, gericht tegen de kanker, door het lichaam patrouilleren. Bij enkele patiënten met zeer gevorderde ziekte zagen we ook een opmerkelijk lange overleving." 

Zowel in Antwerpen als in Gent werken onderzoekers met dendritische cellen, zij het elk op een andere basis. Dendritische cellen zijn witte bloedcellen, noem ze gerust supercellen. Zij beslissen of het immuunsysteem in gang schiet of niet. Zij geven ook opdracht aan andere cellen om te vechten tegen de kanker. 

Het proces start bij de witte bloedcellen van de patiënt. In een lab worden ze bewerkt tot supercellen, de dendritische cellen. Daarna worden ze 'opgeladen' met mRNA, waarna ze weer worden ingespoten bij de patiënt. Het is dat mRNA dat aan andere witte bloedcellen toont welke cellen de kankercellen zijn om die op te sporen en te vernielen.  

Kankervaccins zijn een vorm van immuuntherapie, dat het eigen lichaam aan het werk zet om de kanker op te ruimen. Immuuntherapie werkt heel anders dan chemotherapie of bestraling.

Terwijl met chemo of bestraling de tumor zelf wordt aangevallen, zorgt immuuntherapie ervoor dat de natuurlijke afweer van het lichaam in actie kan komen tegen de kanker.

"Immuuntherapie zoals we die nu kennen, is er op gericht om de remmen in ons immuunsysteem te lossen. mRNA-kankervaccins gaan nog een stap verder", zegt professor Vermaelen. "Zij zorgen ervoor dat er gelijktijdig op het gaspedaal wordt geduwd. Ze zijn als het ware de turbo van de immuuntherapie."

Immuuntherapie is niet zonder bijwerkingen, ze kan ontstekingen, jeuk en vermoeidheid geven. De vaccins werken veel doelgerichter tegen de kankercellen en hebben nauwelijks ernstige bijwerkingen, maar om daar zeker van te zijn is meer onderzoek nodig.

Er wordt veel verwacht van de mRNA-kankervaccins, al bestaat er in kankeronderzoek niet zoiets als de heilige graal. Ze passen wel in de visie dat kankerbehandelingen steeds meer maatwerk worden, op maat van de patiënt én van de kanker.

Waarschijnlijk zullen ze gebruikt worden in combinatie met andere therapieën zoals immuuntherapie omdat ze elkaar versterken. De vaccins zijn nog niet standaard voorhanden, ze worden voorlopig alleen gegeven in klinische studies.

Ook de geneesmiddelenindustrie zit intussen niet stil. Over enkele jaren kunnen er standaard kankervaccins met mRNA zijn, 2030 lijkt een realistische verwachting.