Osteoporose in vraag en antwoord

Nu de bevolking vergrijst, krijgt osteoporose – een leeftijdsgebonden probleem – meer en meer aandacht. Maar hoe komt het eigenlijk dat onze botten ontkalken, en belangrijker nog: wat kunnen we eraan doen? Prof. dr. Jan Van Offel geeft uitleg.

Wat is osteoporose?

'Osteoporose of botontkalking definiëren we vandaag als een statistisch verhoogd risico op een botbreuk zonder dat daar een zwaar trauma - zoals een verkeersongeval - aan voorafgaat. Die kijk op osteoporose is vrij nieuw, en ook behoorlijk revolutionair. Vroeger werd osteoporose louter gedefinieerd in termen van botdichtheid of botmassa, gemeten via een scan. Maar in de loop van de jaren werd duidelijk dat sommige mensen met een normale of zelfs hoge botmassa ook een verhoogd risico op breuken kunnen hebben en omgekeerd: een lage botmassa leidt niet automatisch tot breekbare botten. Dat komt omdat niet alleen de kwantiteit telt, maar ook de kwaliteit van het bot. Anders gezegd: niet alleen de hoeveelheid bot bepaalt de sterkte. Die botsterkte wordt beïnvloed door verschillende factoren: leeftijd, leefgewoontes, land van herkomst ... In 2008 lanceerde de Wereldgezondheidsorganisatie daarom FRAX (Fracture Risk Assessment Tool), een model dat aan de hand van al die elementen het risico op beenbreuk berekent voor tien jaar.'

Wie loopt een verhoogd risico?

'Vooral oudere vrouwen in de menopauze hebben broze beenderen, omdat hun lichaam minder geslachtshormonen aanmaakt, en die beschermen tegen botafbraak. Maar ook jonge vrouwen en mannen kunnen een verhoogd risico lopen. Omdat ze erfelijk belast zijn bijvoorbeeld, een stofwisselingsziekte of diabetes hebben, veel roken of alcohol drinken ... Daarnaast speelt vitamine D, een hormoon dat je lichaam aanmaakt onder invloed van zonlicht, een belangrijke rol. Heb je een tekort, dan zal je lichaam het calcium niet uit je voedsel kunnen opnemen maar in de plaats uit je botten halen.'

Wat zijn de symptomen?

'Osteoporose wordt ook wel eens een "stille dief" genoemd: vaak zijn er geen uiterlijke tekenen. Veel mensen beseffen pas als het te laat is – als ze al een breuk hebben opgelopen – dat ze aan osteoporose lijden. Je kunt wel je breukrisico inschatten met de hulp van de FRAX-calculator – die vind je op tal van websites, onder meer hier. Om een echt goed beeld te krijgen is ook nog een botdensiteitsmeting nodig, maar het FRAX-model geeft al een eerste indicatie.'

Wanneer is een behandeling aanbevolen?

'In België gaan we over tot een therapie vanaf een breukrisico van 15 à 20%. Een echt duidelijke grens is er niet. Bij patiënten die zich in de grijze zone bevinden, peilen we vooral naar de motivatie. Therapietrouw is niet evident bij dit soort behandelingen, want patiënten merken zelf niet of ze vooruitgang boeken.'

Valt osteoporose te genezen?

'Omdat we botontkalking definiëren als een verhoogd risico, spreken we ook niet echt van "genezen". We kunnen echter wel het breukrisico verlagen. Belangrijk is dat de patiënt voldoende calcium opneemt en een goede vitamine D-reserve heeft. De arts kan via een medisch onderzoek beoordelen of een geneesmiddel nodig is. Er zijn meerdere goede medicijnen die het breukrisico ongeveer halveren. Sommige werken door de botafbraak af te remmen, zoals bisfosfonaten, raloxifene en RANKL-inhibitoren. Er bestaan ook geneesmiddelen die het bot opnieuw opbouwen zoals teriparatide of die, zoals strontiumranelaat, tegelijk de afbraak remmen en de opbouw bevorderen. Die geneesmiddelen worden onder bepaalde voorwaarden terugbetaald. Uiteraard zijn ze maar effectief als ze correct en trouw worden gebruikt. Daarnaast hechten we een groot belang aan valpreventie. We wijzen op de gevaren van slechte verlichting, losliggende kabels, gladde vloeren ... Een belangrijke rol is daarbij weggelegd voor de huisarts, die vaak bij de patiënten aan huis komt.'

Wat kun je zelf doen?

'Lichaamsbeweging is cruciaal om de botvormende cellen te stimuleren. Als je niet beweegt, krijg je onvermijdelijk last van spier- en botverlies. Denk maar aan de astronauten of bedlegerige patiënten; na verloop van tijd hebben ze moeite om te stappen. Belangrijk is dat je wervelkolom – lichtjes – belast wordt. Wandelen is met andere woorden een ideale sport; zwemmen en fietsen hebben weinig tot geen effect. Het is ook aangeraden minstens vier zuivelproducten per dag te consumeren. Om het calcium uit die zuivelproducten goed te kunnen opnemen, moet je lichaam wel voldoende vitamine D aanmaken. Als je beweegt, doe je dat dus het best in open lucht.'

Hoe osteoporose voorkomen?

  1. Maak regelmatig een wandeling.
  2. Consumeer elke dag vier zuivelproducten. Neem eventueel wat extra calcium in.
  3. Stel uw lichaam voldoende bloot aan daglicht. Neem bij een tekort extra vitamine D in.
  4. Rook niet.
  5. Wees zuinig met alcohol en cafeïne.
Aangemaakt op
Laatste update op